تبادل
لینک هوشمند
پرسیدی جوانمردی چیست؟
تحلیل تطبیقی فتوت و عیاری
بخش نخست
| بهین گوهر تن مروت بود |
| مروت نشان فتوت بود |
| فتوت ندارد کسی را نژند |
| فتوت سر مرد دارد بلند |
| فتوت بود کار آزادگان |
| فتوت بود گوهر شایگان |
| فتوت کند نام مرد آشکار |
| تو چیزی ورای فتوت مدار ... |
اما فتوت چیست؟ از کجا به وجود آمد و چه اصول و قواعدی دارد؟ ابو عبدالرحمان سلمی در کتاب الفتوه در قرن چهارم هجری سعی کرده است مخالفت بین شریعت و طریقت را بر طرف و این دو جریان عمده را متحد کند. او در این کتاب رفتار و روش جوانمرد واقعی را وفا، دوستی، فداکاری، رحم و همه فعالیت های انسانی که با این رفتارهای پاک رابطه ای دارند ذکر می کند.
سلمی در بخش اول کتاب «الفتوه» می نویسد: پرسیدی جوانمردی چیست؟
بدان که جوانمردی هماهنگی و خوش طاعتی و ترک زشتی ها و لازم دانستن خوشخویی ها و نیکی های آشکار و پنهان است. باید هر حالی از احوال و هر وقتی از اوقات را که جوانمردی از تو می طلبد، لازم بدانی و در همه احوال از جوانمردی تهی نباشی. جوانمردیی که با پروردگار و پیامبر و صحابه و گذشتگان نیک و با مشایخ و برادران و خانواده و خویشان به کار می بری.
نظر سلمی درباره آغاز فتوت و اخلاق جوانمردی این است که فتوت و جوانمردی از اولین روز آفرینش دنیا و نخستین انسان از طرف الله به آدمی سپرده شده و نخستین کسی که به دعوت فتوت پاسخ گفت و کرامت های مروت را صاحب شد آدم (ع) بوده است.ابونصر محمدبن عبدالباقی خباز معروف به ابن رسولی، ادیب و شاعر نیمه دوم قرن پنجم هجری نیز رساله ای در فتوت نوشته و آن را میراث پیامبران و امامان می شمارد و می گوید که از زمان حضرت آدم (ع) آئین فتوت در جهان پیدا شد و آدم به گزاردن حق آن قیام کرد و چون مدت وی به پایان آمد در باب آن به شیث نبی وصیت کرد و سپس به نوح انتقال یافت و از نوح به سام رسید. بعد به ابراهیم. بعد در مسیح ظاهر شد و سرانجام به حضرت رسول اکرم رسید.
اینجا به یک مساله خیلی جالب و قابل توجه برمی خوریم. گفته شد که آدم به دعوت فتوت پاسخ داد. یعنی می توانیم حدس بزنیم که از دیدگاه صوفیان، فتوت یک هدیه و رفتار الهی است که به آدم پیشنهاد می شود و آدم با خوشحالی می پذیرد. پس فتوت، شفقت و رحم دلی خداست برای آدم ابوالبشر یعنی برای همه بشریت.
حضرت علی بن ابیطالب پسرعمو و داماد و جانشین پیغمبر اسلام در حقیقت سرپرست و مشوق واقعی جوانمردی محسوب می شده و شجاعتش زبانزد خاص و عام بوده است. به طوری که گفته اند چندین مرتبه جان خود را در راه پیغمبر اسلام به خطر انداخته است و روی همین اصل حضرت محمد (ص) در باب او گفته است: «لافتی الا علی؛ یعنی جوانمردی نیست مگر علی». در روایتی از جوانمردی امام علی (ع) آمده است که: روزی عبدالرحمن ملجم را گفت: تو قاتل من خواهی بود عبدالرحمن گفت: مرا بکش تا از من این فعل در وجود نباید. علی گفت: طریق ما آن است که بعد از گناه عفو کنیم، نه بیش از گناه عقوبت.
درباره رفتار جوانمردانه حضرت علی (ع) روایات بسیار زیادی نقل شده است و به همین دلیل، علی (ع) را بنیان گذار فتوت محسوب کرده اند. همه جوانمردان در طول تاریخ و همه پیروان آئین فتوت چه اهل دین بوده اند و چه بد اخلاق و فتنه انگیز (فتیان، عباران، شاطران، اخی ها و به خصوص علویان، بکتاشیان که در واقع مذهب جعفری را پذیرفته اند) به علی (ع) احتر ام بسیار می گذارند. محبت به اهل بیت در میان اهل فتوت یک شعار و اعتقاد اساسی است. اما چرا حضرت علی برای رهبری اهل فتوت انتخاب شده است؟ علی (ع) انسانی پاک دل و بی گناه محسوب می شود که هرگز بت پرست نبوده و از هفت سالگی دین اسلام را پذیرفته است. فتیان علی را «فتی المطلق، (شاه مردان)» می خوانند. بنابر این از یک دیدگاه فتوت شعبه ای از تصوف محسوب می شود. چون اصول اخلاقی و الگوهای پرهیزگاری و عفت در فتوت با تصوف زمینه های مشترک دارند، گرچه تفاوت هایی هم دارند محمدجعفر محجوب می نویسد: «فتوت تصوفی است عوامانه و راه و رسم های آن ساده و عملی و در خور فهم پیشه وران و صنعت گران و کشاورزان و خلاصه، عامه مردم است. اهل تصوف برای رسیدن به هدف های خود از پیروان فتوت عام استفاده می کردند؛ یعنی نوجوانان عامه مردم که به عقاید فتوت گرایش داشتند به راحتی می توانستند به راه و جرگه طریقت گام بگذارند. رکن اساسی این گونه فتوت به شجاعت و بخشندگی و ایثار و برخاستن از سر هوای نفس و تخلق به اخلاق حسنه و اطلاق شد.
قشیری در «رساله» می نویسد: «... و گفته اند جوانمرد آن بود که بت بشکند چنانکه در قصه ابراهیم (ع) می آید .... و بت هر کس نفس اوست هر که هوای خویشتن را مخالفت کند او جوانمرد به حقیقت بود.
پس از نظر تصوف، پیرو جهان بینی فتوت، اول باید با جهاد اکبر یعنی مبارزه با نفس شروع کند و از این راه به خدا برسد. نقل است که مولی (ع) از حق تعالی پرسید که «مالفتوه» قال: فتوت زندگانی کردن است به وجهی که نفس به دواعی طبیعت و کدورت بشریت ملوث نگردد و به هیات بدنی و صفات بهیمی و سبعی متصف نگردد.
مبانی و اصول فتوت را از قول حضرت علی(ع) مشتمل بر هشت خصلت نوشته اند که عبارت است از «الوفاء و الصدق و السخاء و التواضع و النصیحه و الهدایه و التوبه». همین مبانی و اصول جوانمردی را می توانی از فتوت نامه ها یا رسایل جوانمردان به دست آوریم. فتوت نامه ها در حقیقت همان کتاب های آموزش هستند برای جوانانی که می خواهند عضوی از تشکیلات فتیان باشند. اکثریت این فتوت نامه ها برای تشکیلات صنفی نوشته شده است. از فتوت نامه ها می توان فتوت نامه سلطانی از حسین واعظ کاشفی، فتوت نامه شهاب الدین عمر سهروردی، فتوت نامه نجم الدین زرکوب تبریزی و فتوت نامه شمس الدین آملی را نام بر د. پس فتوت از دیدگاه صوفیان یک جهان بینی و رفتار باطنی بوده است؛ اما در قرن 17 م. این خصوصیت باطنی، آرام آرام فراموش می شود و راه فتوت تنها منحصر به تشکیلات اصناف می گردد. اعضای تشکیلات صنفی هم برای نظم دادن به کار و فعالیت خود، فتوت نامه ها را نوشته اند، مانند فتوت نامه چیت سازان، رساله سلمانیان و سرتراشان، رساله گلابیان و ...
آنچه بررسی شد فتوت از دیدگاه صوفیان و مخصوصاً از دیدگاه اسلام بود که آغاز آن را به نبوت و به اسم حضرت علی (ع) مربوط کرده اند؛ اما وقتی از نظر تاریخ نگاه می کنیم می بینیم که قرن ها پیش از اسلام جهان بینی فتوت در سرزمین قدیم ایران وجود داشته است.
در تاریخ ایران باستان می بینیم که راه و رفتار ایرانیان قدیم همین راه و رفتار فتوت بوده است و اصل دین زرتشتیان «کردار نیک، پندار نیک و رفتار نیک» است که برهان ظاهر ی بر این نکته می باشد و قرن ها بعد سلمی می نویسد: «از جوانمردی این است که آدمی گوش را از شنیدن زشتی نگه دارد چنانکه زبانش را از زشت گویی نگاه می دارد ...» در حقیقت فلسفه و جهان بینی ایرانیان دوران باستان، فلسفه مبارزه است و اهورا مزدا و اهریمن دو قطب این فلسفه را تشکیل می دهند و نور و ظلمت از کهن ترین اندیشه های ایرانیان است. برترین نمونه بزرگواری در این هنگام اهل زورخانه- عیاران و پهلوانان بوده اند. تاریخ زورخانه و اعضای آن به زمان های قدیم می رسد.
نظرات شما عزیزان: